فصل چهارم پس از آموزش این فصل هنرجو ميتواند: پرکاربرد آن شرح دهد. لینوکس را در ماشین مجازی نصب کند. سیستمعامل لینوکس دبیان را نصب کند.

فصل چهارم معرفی سیستم عامل لینوکس و نصب آن پس از آموزش این فصل هنرجو ميتواند: مراحل پیدایش سیستمعامل لینوکس را بیان کند و ویژگیهای این سیستمعامل را شرح دهد. مفهوم توزیع )نسخه( را در مورد سیستمعامل لینوکس و توزیعهای پرکاربرد آن شرح دهد. روشهای استفاده از سیستمعامل لینوکس را شرح دهد. نصب دوگانهی لینوکس در کنار سیستمعامل ویندوز را انجام دهد. لینوکس را در ماشین مجازی نصب کند. سیستمعامل لینوکس دبیان را نصب کند. 4 ١ تاریخچهی سیستمعامل لینوکس در بدو پیدایش رایانههای شخصی انتخاب سیستمعامل مناسب به یکی از دغدغههای کاربران تبدیل شده بود. رایانههای ساخته شده بهوسیلهی شرکت Apple با سیستمعامل اختصاصی خود گزینهی مناسبی بودند. اما قیمت باال آنها را از دسترس بیشتر کاربران دور ميساخت. یونیکس دیگر انتخاب موجود با کد اصلی محافظت شده آنقدر گرانقیمت بود که تهیهی آن برای همگان میسر نبود. در این هنگام سیستمعاملDosMs به دلیل مسائل تجاری به تمام نقاط دنیا راه یافته است و یکی از بهترین انتخاب باقیمانده برای کاربران بهشمار ميرفت. در کشور خودمان هم شاهد استفادهی گسترده از این سیستمعامل بودهایم. سیستمعامل لینوکس در سال 1992 تحت مجوزGNU/GPL اجازهی انتشار یافت. امروزه 80

انواع مختلفی از لینوکس موجود ميباشد. بهتدریج تالش برای ارایهی کدهای سیستمعامل آغاز شد. بهعنوان مثال کد سیستمعامل آموزشی MINIX توسط پروفسور تاننباوم برای پردازندههای سری 8086 در کتاب ایشان عرضه شد و دنیای سیستمعامل را وارد فصل جدیدی کرد. به این ترتیب برای نخستین بار یک کاربر ميتوانست ضمن مطالعهی کدهای سیستمعامل در آنها تغییر ایجاد کند. این سیستمعامل پس از مدتی مجوز انتشار گرفت. در سال 1983 ریچارد استالمن بنیانگذار پروژهی گنو )GNU( کار روی یک سیستمعامل با کد هستهی باز را شروع کرد. گنو یک نرمافزار رایگان بود که هر کسی ميتوانست آن را کپی کند یا آن را گسترش دهد. استالمن برای رشد و توسعهی این پروژه بزرگترین مجموعهی کامپایلرهایگنو را تألیف کرد. کار این سری نرمافزارها ترجمهی برنامههای نوشته شده بهوسیلهی زبانهای برنامهنویسی برای استفاده در گنو بود. عالوهبر این ابزارهای برنامهنویسی دیگری نظیر GDBH و Emacs نیز به وسیلهی او نوشته شد. در سال 1991 لینوس توروالدز کد لینوکس را با مجوز گنو عرضه کرد و آن را بهصورت همگانی در آورد. در نتیجه هستهی سیستمعامل کارآمدی به نام لینوکس شکل گرفت. در همین سال این هسته در سراسر دنیا انتشار یافت. 4 ٢ ویژگیهای سیستمعامل لینوکس امروزه سیستمعامل لینوکس درگسترهی بزرگی از رایانهها شامل ابررایانهها ایستگاههای کاری رایانههای رومیزی استفاده ميشود. همچنین ریزپردازندههای مورد استفاده در تجهیزات پزشکی و نظامي و حتی تلفن همراه نیز آن را بهکار ميگیرند. از آنجایی که لینوکس دارای امنیت و پایداری باالیی است شرکتهای با فعالیت محرمانه ترجیح ميدهند در سیستمهای امنیتی و حفاظتی خود از این سیستمعامل بهره گیرند. مهمترین ویژگیهای سیستمعامل لینوکس را ميتوان بهصورت زیر برشمرد: 1 پایین بودن هزینهها: گنو/ لینوکس یک سیستمعامل رایگان است و بیشتر توزیعهای آن بهراحتی از طریق وبگاههای اینترنتی قابل دانلود است. همواره هزاران صفحه اطالعات رایگان برای نصب و نگهداری آن در اینترنت موجود است. البته بعضی از انواع تجاری لینوکس نیز وجود دارند که قیمت آنها به مراتب پایینتر از سیستمعاملهای یونیکس یا ویندوز است. 81

2 امنیت و پایداری: لینوکس امنیت یونیکس را به همراه دارد. باز بودن کد اصلی لینوکس سبب شده است متخصصان با همکاری یکدیگر به رفع نقایص امنیتی آن بپردازند و یکی از امنترین سیستمهای عامل را بهوجود آورند. پایداری و امنیت لینوکس سبب شده است که تا سال 1994 میالدی حدود 30 از سرورهای دنیا از خانوادهی این سیستمعامل استفاده کنند. 3 تطبیق با آخرین سختافزارها: از آنجا که سیستمعامل لینوکس در سراسر دنیا عالقهمندان زیادی دارد با ساخته شدن قطعات سخت افزاری جدید راهاندازهای آنها نیز در اینترنت انتشار ميیابند. به عالوه برخی از توزیعهای لینوکس با حداقل امکانات سختافزاری قابل اجرا هستند بهطوریکه ميتوانند از لوح فشرده یا فالپی دیسک به اجرا درآیند و بهکارگرفته شوند. لینوکس در محیط متنی خود حتی به سختافزار گرافیکی پرقدرت نیاز ندارد. 4 محیطهای کاربری مختلف: لینوکس دارای رابطهای کاربر گرافیکی و متنی است. تنوع این رابطهای کاربر سبب راحتتر شدن استفاده از این سیستمعامل چندکاربره شده است. KDE و Gnome دو محیط گرافیکی این سیستمعاملاند که تقریبا مشابه سیستمعامل ویندوز هستند. به همین دلیل برای آموزش و استفادهی کاربران مبتدی مناسباند. 5 قابلیت تطبیق با نیازها: وجود کد اصلی باز به برنامهنویسان آشنا به زبان C و اسمبلی اجازه ميدهد که سیستمعامل را مطابق نیاز خود بنویسند. البته برای این کار برنامهنویس باید اصول طراحی سیستمعامل را بداند. این قابلیت سبب شده است که لینوکس در مقایسه با سیستمهای عامل دیگر بیشتر رشد کند و از جایگاه خوبی برخوردار باشد. پژوهش سعی کنید با مطالعهی سایر منابع ویژگیهای دیگر این سیستمعامل را که باعث بهکارگیری این سیستمعامل ميشود بیابید. 4 ٣ توزیعهای مختلف لینوکس اجزای تشکیلدهندهی لینوکس را هرکس ميتواند پس از جمعآوری بهنام خودش عرضه کند. به این مجموعهها که بهوسیلهی افراد و شرکتهای مختلف گردآوری شده است 82

»توزیع» 1 و در بعضی مواقع»نسخه«گویند. همهی این توزیعها دارای یک هستهی مشترک بهنام گنو/ لینوکس هستند. شرکتها یا دانشگاهها یا هر گروه دیگری با اضافه کردن یک سری امکانات به این هسته مانند محیط گرافیکی و یک توزیع جدید عرضه کردهاند. هریک از توزیعهای لینوکس دارای ویژگیهای خاص خود هستند. مثال ممکن است نصب آنها با هم تفاوت داشته باشد )البته اصول نصب همهی لینوکسها یکسان است( یا ابزارهای مدیریت گرافیکی آنها با هم متفاوت باشند یا نسخهی برنامههایی که با یک توضیح خاص ارایه ميشوند جدیدتر یا قدیميتر باشند محل پروندههای پیکربندی آنها متفاوت باشد یا ممکن است در آنها توزیعهایی برای امور خاصی مانند سرویسدهنده ایستگاههای کاری رایانههای قدیمی و مدیریت شبکه طراحی شده باشند. مثال برخی از توزیعها برای نصب و پیکربندی آسان بهینهسازی شدهاند. توزیعها به دو صورت تجاری و رایگان ارایه ميشوند. برخی از توزیعهای لینوکس دارای وبگاه پشتیبان بوده است و بهصورت رایگان از وبهای مربوط قابل دانلود هستند. اینکه از چه توزیع لینوکس استفاده کنید اهمیت چندانی ندارد زیرا اصول همهی آنها مشابه است و تمام اموری که در یک توزیع انجام ميدهید در توزیع دیگر نیز قابل انجام خواهد بود )شاید به روشی دیگر(. برخی از توزیعها بهدلیل تغییرات و بهینهسازی در توزیعهای دیگر ایجاد شدهاند. انتخاب توزیع مورد استفاده به عواملی مانند: سطح علمیکاربر انتظارات کاربران از لینوکس ویژگیهای توزیع و حتی بازار نرمافزار بستگی دارد. تعداد توزیعهای لینوکس بهقدری زیاد است که نميتوان همهی آنها را توضیح داد ولی رایجترین آنها به شرح زیر است: 1 :RedHat این توزیع در سال ۱۹۹۴ بنیان گذاشته شد و تا سال ۲۰۰۴ توسط شرکت RedHat پشتیبانی میشد. پس از نسخهی ۹ این شرکت اقدام به ارایهی نسخههای دیگر نمود. Fedora core که توسط شرکت پشتیبانی میشد 2 و نسخهی RedHat Enterprise Linux )به اختصار.)RHEL استفاده از RedHat نسخهی 9 معمولی به بعد با پرداخت هزینه میسر شد. این توزیع بیشتر برای رایانههای سرویسدهندهی شبکه استفاده ميشود. این توزیع را ميتوانید بهصورت رایگان از وبگاه رسمیآن به نشانی www.redhat.com دانلود کنید. 83 Distribution ١ ٢ هماکنون فدورا پروژهای جداگانه است.

2 :SuSE یک توزیع گنو/لینوکس آلمانی است که برای محاسبات بحرانی و صنعتی طراحی و برای اولینبار در سال 1994 منتشر شد. این توزیع در سال 2003 میالدی توسط شرکت Novell خریداری شد و هماکنون بهعنوان یکی از بهترین سیستمعاملهای رایانههای سرویسدهندهی شبکه محسوب ميشود. نسخهی رومیزی این توزیع لینوکس طرفداران زیادی دارد. وبگاه www.suse.com از این توزیع پشتیبانی ميکند. 3 :Mandriva یک توزیع گنو/ لینوکس فرانسوی است و به وسیلهی شرکت Mandriva توسعه پیداکرد. این توزیع برای اولینبار با نام مندریک )Mandrake( در سال ۱۹۹۸ میالدی منتشر شد و در سال 2005 به Mandriva تغییر نام پیدا کرد. مندریک در ابتدا نسخهای از RedHat بهشمار ميآمد که انعطافپذیری باالیی داشت که بهتدریج با بیشتر شدن محبوبیت این توزیع در بین کاربران لینوکس مستقل شد. 4 :Ubuntu این توزیع بر مبنای توزیع Debian پایهگذاری شده است و اولین نسخهی آن در سال ۲۰۰۴ میالدی عرضه شد. این توزیع به دلیل کاربرپسند بودن سادگی زیبایی سرعت و عدم نیاز به سختافزار پیچیده جزء توزیعهای پرطرفدار لینوکس محسوب ميشود. این توزیع از زبانهای مختلف از جمله فارسی نیز بهخوبی پشتیبانی ميکند. 5 :Slackware Linux این توزیع اولین توزیع لینوکس بود و نصب آن نسبتا مشکل است. تنها برخی از کاربران حرفهای از این توزیع استفاده ميکنند. این توزیع در مقایسه با سایر توزیعها کمترین طرفدار را دارد و یادگیری آن نیز کم و بیش مشکل است اما قابلیتهای خاص خودش را دارد. از آن جمله ميتوان به پایداری و کیفیت باالی آن اشاره کرد. 6 :Fedora مطابق نظرسنجیهای که تاکنون صورت گرفته است Fedora یکی از توزیعهای پرطرفدار لینوکس محسوب ميشود. Fedora براساس هستهی RedHat Enterprise توسعه پیدا کرده است. Fedora کار گروهی برنامهنویسان جامعهی متن باز و گروه RedHat است. توزیعهای متعددی از لینوکس Fedora عرضه شده است. نکته در این کتاب توزیع لینوکس دبیان آموزش داده مي شود. 84

4 ٤ لینوکس دبیان )Debian( لینوکس توزیع دبیان محصول پروژه دبیان است که عرضه ی آن از سال 1993 شروع شد. این توزیع لینوکس براساس هسته های مبتنی بر لینوکس و FreeBSD طراحی شده و توسعه یافته است. این توزیع در حال حاظر جزء توزیع های پرطرفدار است و توسط برنامه نویسان در سطح جهانی پشتیبانی مي شود. مستندات لینوکس دبیان در وب گاه رسمی آن به نشانی www.debian.org ارایه مي شود. برنامه نویسان مي توانند با عضویت در این وب گاه به جمع حامیان لینوکس دبیان بپردازند. آخرین نسخه ی پایدار لینوکس دبیان در حال حاضر 6 مي باشد که برای دو معماری 64 و 32 بیتی عرضه شده است. ١ در این فصل نصب نسخه ی 6 برای معماری 32 بیتی توضیح داده مي شود. لینوکس دبیان منشأ پیدایش توزیع های دیگری از لینوکس بوده است. به عنوان مثال توزیع لیبرانت ٢ و اوبنتو ٣ توزیع های مبتنی بر لینوکس دبیان مي باشند. مطالعهی آزاد توزیعهای فارسی لینوکس اكنون در اغلب كشورها توزيعهاي مختلفي از لينوكس وجود دارد. در كشورمان هم گروههاي متعددي برای فارسيسازي آن يا افزودن امكانات جديد مشغول فعاليت هستند. مهمترین توزیعهای فارسی لینوکس به شرح زیر است: الف( لینوکس شریف لینوکس شریف سیستمعاملی ایرانی است که مطابق با نیازهای زبان فارسی و شرایط محلی ایران ساخته شده است. لینوکس شریف در دو ویرایش رومیزی و سرویسدهنده ارایه میشود. رابط گرافیکی کاربر این توزیع گنوم ٤ است و ميتواند بهصورت فارسی و انگلیسی استفاده شود. این توزیع لینوکس دارای امکاناتی برای پردازش متنها و نوشتههای فارسی قلمهای استاندارد فارسی تقویم ایرانی قابلیت باز کردن ویرایش و ذخیره کردن پروندههای آفیس مایکروسافت مرورگر صفحات وب فارسی و دو زبانه باز کردن و چاپ پروندههای PDF و غیره است. شكل 1 4 ميزكار لينوكس شریف را نشان ميدهد. ١ در مورد بستر سخت افزاری و معماری 32 و 64 بیتی در فصل هفتم مطالبی را خواهید آموخت. 85 Libranet ٢ Ubuntu ٣ ٤ Gnome در رابطه با این واسط کاربر بعدا مطالبی را خواهید آموخت.

شكل 1 ٤ ميزكار لينوكس شریف ب( پارسیكس پارسیكس توزیع ديگر گنو/ لينوكس مبتني بر دبیان است که در آن رابط گنوم بهعنوان ميزكار پيشفرض استفاده شده است. در پارسیكس بستههاي نرمافزاري غيرضروري حذف شده و یك ميزكار سبك با امكانات الزم در اختيار كاربران قرار داده شده است. پارسیكس از صفحه كليد فارسي پشتيباني ميكند و ميتوانيد به راحتي در آن فارسي تايپ كنيد. پارسیكس همچنين حاوي واژهنامهی آزاد و باز متني xfardic است و از قلمهاي رايگان و آزاد فارسي استفاده ميکند. شكل 2 4 ميزكار لينوكس پارسیكس را نشان ميدهد. شكل 2 ٤ ميزكار لينوكس پارسیكس 86

5 ٤ ایجاد لوح فشردهی لینوکس دبیان برای نصب لینوکس دبیان باید لوح فشردهی نصب آن را داشته باشید. با توجه به اینکه لینوکس دبیان رایگان است ميتوانید پروندهی ISO آن را از اینترنت دانلود کنید. به نوع 32 یا 64 بیتی آن توجه کنید تا نسخهی متناسب با رایانهی خود را دانلود و نصب کنید. بعد از دانلود باید آن را با برنامههای نوشتن روی لوح فشرده در سیستمعامل ویندوز 7 که Windows Disc Image Burner نامیده ميشود روی DVD یا CD نوشت. 1 چگونگی نوشتن پروندههای ISO روی لوح فشرده با افزونهی ISO Recorder در فصل دوم شرح داده شده است. ممکن است این لوح فشرده قبال توسط دوستان یا هنرآموز تهیه شده باشد. در این صورت بهراحتی ميتوانید یک نسخه از آن را برای خود کپی و فرایند نصب لینوکس را تجربه کنید. 6 ٤ روشهای کار با لینوکس براي استفاده از سيستمعامل لينوكس بايد یكي از دو روش زير را بهکار بگیرید: الف( اجرای لینوکس بدون نیاز به نصب اين نوع اجرای لینوکس هيچ تغييري در ديسك سخت ايجاد نميكند. بنابراین ميتوانيد 2 سيستمعامل را بعد از ارزيابي نصب كنيد. به لينوكس بدون نياز به نصب لوح فشردهی زنده گفته ميشود. لوح فشردهی زنده توضيعي از لينوكس است كه بدون نياز به نصب از روي لوح فشرده قابل اجراست. به عبارت ديگر نسخهاي از سيستمعامل از قبل روي لوح فشرده نصب شده است و هنگام راهاندازي رايانه اجرا ميشود. كاربر ميتواند بدون تغيير در تنظيمات سيستمعامل فعلي با یك لوح فشردهی زندهی لينوكس از همهي امكانات قابليتها و برنامههاي كاربردي منبع باز و سيستمعامل لينوكس استفاده كند. به همين دليل سيستمعامل موجود روي رايانهي شما دچار اخالل نخواهد شد. لوح فشردهی زنده لينوكس راهانداز ميباشد و بهصورت خودكار پس از قرارگرفتن در راهانداز لوح فشرده و راهاندازي مجدد رايانه به اجرا در ميآيد. با اين كار در واقع نسخهاي از سيستمعامل در حافظهي اصلي )RAM( رايانه بارگذاري میشود و كنترل عملكرد آن را برعهده ميگيرد. سپس انواع سختافزار و اجزای جانبي رايانه شناسايي ميشود. با راهاندازي موفقيتآميز رايانهیك سيستمعامل كامل در اختيار خواهيم داشت. ميتوانيم 87 Live CD ٢ ١ از برنامه های دیگر مانند CD DVD Burning Software Nero نیز مي توانید استفاده کنید.

برنامههاي كاربردي خود را در سيستمعامل جديد اجرا نماييم. حجم كم و اجراي موقت در حافظه بودن مهمترين ويژگيهاي لوحهاي زنده لينوكس هستند. به همين داليل استفاده از آنها در محيطهاي آموزشي بسيار مناسب است. عموما همهي توزيعهاي متداول از یك يا چند لوح فشرده بهره ميبرند. هر لوح فشرده مبتني بر یك توزيع است و از برنامهها و پروندههاي آن توزيع استفاده ميکند. یک قابليت مهم لوحهاي فشردهي زنده امكان سفارشيكردن آنهاست. يعني ميتوان با استفاده از یك هستهی مشترك و بر مبناي یك توزيع خاص اقدام به انتشار یك توزيع جديد لوح فشردهی زنده براساس امكانات موردنظر نمود. لینوکس زنده را ميتوانید از وبگاههای رسمیتوزیعهای آن دانلود کنید و روی لوح فشرده بنویسید. ١ همچنین ميتوانید لوح فشردهی این نوع لینوکس را از فروشگاههای فروش نرمافزار خریداری کنید. برای اجرای لینوکس زنده بايد رایانه را با لوح فشرده CD( یا )DVD راهاندازی كنيد. برای انجام این کار لوح فشردهی لینوکس زنده را درون درایور مربوطه قرار دهید و رایانه را از نو راهاندازی کنید. قبل از بارگذاری سیستمعامل ویندوز منوی تعیین اولویت درایو راهاندازی را فعال کنید. این منو معموال با فشار کلید F12 یا F11 فعال میشود ( ٢ شکل 3 4 (. اولویت راهاندازی را لوح فشرده انتخاب کنید تا راهاندازی از روی DVD لینوکس انجام شود. شکل 3 ٤ تعیین اولویت درایو راه اندازی Write ١ ٢ در بعضی رایانه ها کلیدهای دیگری برای این منظور وجود دارد که به محض روشن شدن رایانه نشان داده مي شود. 88

نکته کار با لینوکس زنده از بسیاری جنبهها شبیه لینوکس نصب شده است. البته در مواردی هم تفاوت وجود دارد. بهعنوان مثال نميتوان اطالعات را بهصورت دائمیدر دیسک سخت و درایوهای رایانه ذخیره کرد. به همین دلیل در این کتاب فرض بر این است که شما از توزیع نصب شدهی لینوکس استفاده ميکنید. ب( اجرای لینوکس بعد از نصب روش معمول براي كار با سيستمعامل لينوكس نصب آن است. بعد از نصب قادر خواهید بود که از تمامیامکانات لینوکس بهره ببرید. مراحل نصب لینوکس دبیان در بخش همین فصل توضیح داده شده است. 7 ٤ نصب لینوکس با سیستمعامل ویندوز در بسیاری موارد به هر دو سیستمعامل ویندوز و لینوکس نیاز داریم. در چنین مواردی توصیه ميشود که سیستمعامل لینوکس را در کنار سیستمعامل ویندوز نصب کنید. برای نصب لینوکس در کنار سیستمعامل ویندوز دو روش زیر پیشنهاد ميشود. الف( نصب لینوکس روی رایانه با سیستمعامل ویندوز 7 نصب لینوکس در کنار سیستمعامل ویندوز 7 نیازمند پارتیشنی جداگانه برای لینوکس است. با این روش رایانهی شما قابلیت راهاندازی دوگانه ١ را خواهد داشت و کاربر ميتواند یکی از سیستمهای عامل را انتخاب کند. برای انجام این کار مراحل زیر را دنبال کنید: 1 برای نصب و راهاندازي لینوکس در كنار سیستمعامل ویندوز الزم است تا ديسك سخت رایانه را براي پذيرفتن آن آماده كنيد. توصیه ميشود يك نسخهی پشتيبان از اطالعات ٢ مهم رایانه بهویژه در درایو :C تهيه كنيد. 89 Dual Boot ١ ٢ مي توانید از برنامه ی Backup and Restore که قبال توضیح داده شده است استفاده کنید.

2 فضاهاي ذخيرهسازي ديسك سخت رایانه را که قطعه قطعه شدهاند با برنامهی ١ یکپارچهساز defragmenter پيوسته سازيد. 3 برای تخصیص پارتیشن به لینوکس روشهای مختلفی وجود دارد. سادهترین روش استفاده از برنامهی مدیریت دیسک Management( )Disk در سیستمعامل ویندوز است. برای اجرای این برنامه میتوانید در منوی شروع عبارت Disk Management یا diskmgmt.msc را در کادر جستجو و اجرا تایپ کنید و کلید Enter را فشار دهید. برنامهی مدیریت پارتیشنهای دیسک سخت مانند شکل ٤ 4 اجرا ميشود. شکل ٤ ٤ برنامه ی مدیریت دیسک سخت و پارتیشن ها در سیستم عامل ویندوز 7 4 هم اکنون باید پارتیشنی با فضای آزاد حدود ۱۰ گیگابایت ایجاد و آن را به لینوکس اختصاص دهید. برای این منظور روی پارتیشنی که فضای آزاد کافی دارد کلیک راست و گزینهی Shrink Volume را انتخاب کنید )شکل ٥ 4 (. هم اکنون باید اندازهی این پارتیشن را تعیین کنید. مقدار ۱۰۲۴۰ مگابایت که معادل ۱۰ گیگابایت است وارد و مانند شکل ٦ 4 روی دکمهی Shrink کلیک کنید. 5 هم اکنون باید لینوکس دبیان نصب شود. ١ چگونگی استفاده از این برنامه در کتاب سیستم عامل جلد اول توضیح داده شده است. 90

شکل ٥ 4 91 شکل ٦ 4

ب( نصب لینوکس در سیستمعامل ویندوز با ماشین مجازی لینوکس را ميتوان روی برنامهی ماشین مجازی در سیستمعامل ویندوز 7 نیز نصب و اجرا نمود. برای مطالعهی مفهوم ماشین مجازی و چگونگی نصب لینوکس در آن به پیوست الف کتاب مراجعه کنید. ٨ ٤ نصب لینوکس دبیان در این بخش مراحل نصب لینوکس دبیان نسخه ی 6 را که اسکوئیز ١ نامیده مي شود توضیح مي دهیم. لینوکس دبیان روش های بسیار متنوع و قابل انعطافی را برای نصب سیستم عامل ارایه کرده است. به عنوان مثال مي توانید لینوکس را از روی لوح فشرده با ایجاد پارتیشن جداگانه در کنار سیستم عامل ویندوز 7 یا به صورت مجازی با vmware workstation نصب کنید. لوح فشرده ی راه انداز لینوکس دبیان را در درایو مربوطه قرار دهید و رایانه یا ماشین مجازی را از نو راه اندازی کنید. هم اکنون باید مراحل نصب را به صورت زیر دنبال کنید: ٢ 1 صفحه ی شروع مانند شکل نمایان مي شود. لینوکس دبیان دارای دو نوع رابط کاربر برای نصب و استفاده است: الف( رابط کاربر متنی )Text( : در این رابط برقراری ارتباط کاربر با سیستم عامل به واسطه ی تایپ دستورات و فشار کلید Enter صورت مي گیرد )مانند خط فرمان در سرور ویندوز 2008 یا ویندوز 7 (. بسیاری از مدیران سرورهای لینوکس ترجیح مي دهند که با این نوع واسط کاربر کار کنند. ب( رابط کاربر گرافیکی )GUI( ٣ : این این نوع رابط کاربر زیباتر به نظر مي رسد و استفاده از آن هم ساده تر است. به همین دلیل بسیاری از کاربران سیستم های خانگی ترجیح مي دهند با این نوع واسط کاربر کار کنند. البته این واسط کاربر برخی از امکانات سیستم عامل لینوکس را از دسترس شما دور مي کند. واسط گرافیکی کاربر لینوکس در حالت کلی X نامیده مي شود )به آن X Windows نیز گفته مي گویند(. گنوم و کی دی ایی دو واسط گرافیکی متداول برای ارتباط با کاربر هستند. برای نصب گرافیکی مانند شکل ٧ 4 گزینه ی Graphical install را انتخاب کنید و کلید Enter را فشار دهید تا وارد مرحله ی بعد شوید. Graphic User Interface ٣ User Interface ٢ Squeeze ١ 92

شکل ٧ ٤ انتخاب نوع نصب 2 در مرحلهی بعد باید زبان نصب را انتخاب کنید. برای سهولت درک پیامها زبان English را انتخاب و روی دکمهی Continue کلیک کنید تا وارد مرحلهی بعد شوید. ٣ در این مرحله باید کشوری را که در آن زندگی میکنید مشخص کنید )شکل ٨ 4 (. نوار لغزان را به سمت پایین جابهجا کنید و روی Other کلیک کنید و از لیست سایر کشورها نام کشورمان را انتخاب کنید. روی دکمهی Continue کلیک کنید تا وارد مرحلهی بعد شوید. شکل ٨ ٤ پیکربندی موقعیت تعیین کشور ٤ در این مرحله باید نام قاره را انتخاب کنید. به تطبیق نام کشور انتخاب شده در مرحلهی قبل و نام قاره توجه داشته باشید. روی دکمهی Continue کلیک کنید تا وارد مرحلهی بعد شوید. 93

٥ در این مرحله باید نوع زبان صفحه کلید خود را انتخاب کنید)شکل ٩ 4 (. برای سهولت درک پیام ها گزینه ی 8 en_us.utf United State را انتخاب و روی دکمه ی Continue کلیک کنید تا وارد مرحله ی بعد شوید. شکل ٩ ٤ پیکربندی موقعیت ٦ در این مرحله نوع صفحه کلید خود را انتخاب و روی دکمه ی Continue کلیک کنید تا وارد مرحله ی بعد شوید)شکل ١٠ 4 (. شکل ١٠ ٤ پیکربندی صفحه کلید 94

٧ در این مرحله باید صبر کنید تا برنامه ی نصب کننده پیکربندی سخت افزار و شبکه را بررسی کند و نرم افزار مورد نیاز را بارگذاری کند )شکل ١١ 4 (. شکل ١١ ٤ نصب اجزای نرم افزاری و پیکربندی شبکه ٨ در این مرحله باید نام رایانه name( )Host برای شناسایی آن در شبکه و دامنه )Domain( را تعیین کنید )شکل ١٢ 4 (. مي توانید نام پیش فرض را نیز بپذیرید و روی دکمه ی Continue کلیک کنید تا وارد مرحله ی بعد شوید. شکل ١٢ 4 ٩ در این مرحله باید کلمهی رمز کاربر ریشه )root( را که معادل کاربران سطح Administrator در سیستمهای ویندوز است دوبار وارد کنید )شکل ١٣ 4 (. برای ادامهی کار روی دکمهی Continue کلیک کنید. 95

شکل ١٣ 4 شکل ١٤ 4 ١٠ در این مرحله باید یک نام کاربری برای ورود کاربران معمول )غیر از مدیر سیستم( وارد کنید. برای ادامهی کار روی دکمهی Continue کلیک کنید )شکل ١٤ 4 (. ١١ در این مرحله باید پارتیشن نصب را تعیین کنیم. برای تخصیص کل پارتیشن به لینوکس روی یکی از سه گزینهی اول که با Guided شروع ميشود کلیک کنید)شکل ١٥ 4 (. اگر دبیان را با استفاده از VM VirtualBox نصب ميکنید برای سهولت گزینهی اول را انتخاب کنید تا تمام پارتیشنها پاک شود و برنامهی نصب بهصورت خودکار پارتیشنبندی را برعهده بگیرد. برای پارتیشنبندی سفارشی گزینهی آخر )Manual( را انتخاب کنید. برای رفتن بهمرحلهی بعد روی دکمهی Continue کلیک کنید. 96

شکل ١٥ 4 ١٢ در این مرحله با انتخاب گزینهی اول All files in one partition (recommended for users) new اجازه دهید همهی پروندههای لینوکس روی یک پارتیشن نصب شود. برای رفتن به مرحلهی بعد روی دکمهی Continue کلیک کنید )شکل ١٦ 4 (. 97 شکل ١٦ 4

١٣ در این مرحله مانند شكل ١٧ 4 ساختار پارتيشنهاي ديسك سخت نشان داده ميشود. در صورتي كه كامپيوتر قبال براي نصب ساير سيستمهاي عامل مانند ويندوز پارتيشنبندي شده باشد فضاي آن پارتيشن به همراه فضاي آزاد ديسك سخت نیز قابل مشاهده خواهد بود. شکل ١٧ 4 نكته طبیعی است ساختاري كه شما در حين پارتيشن بندي ديسك سخت رايانه ی خود مشاهده خواهيد كرد با آن چه در شكل مي بينيد متفاوت است. ١٤ در این مرحله با نمایش مجدد ساختار پارتیشنها ميتوانید پیکربندی پیشنهادی را با عالمتدار کردن گزینهی Yes تأیید کنید)شکل ١٨ 4 (. توجه داشته باشید در صورتی که لینوکس را روی ماشین مجازی نصب ميکنید انجام این کار مشکلی ندارد. ولی اگر لینوکس را در کنار ویندوز نصب ميکنید این کار باعث از بین بردن دادههای روی پارتیشنها ميشود. با کلیک روی دکمهی Continue به مرحلهی بعد بروید. 98

شکل ١٨ 4 ١٥ این قسمت مربوط به تنظیمات مدیر بستههای نرم افزاری است. لینوکس دبیان در کنار خود دارای مجموعهای بسیار کاملی از بستههای نرم افزاری )Package( است. در این مرحله باید منبع نصب بستهها انتخاب شود )شکل ١٩ 4 (. بهصورت پیش فرض این برنامهها از اینترنت دانلود ميشوند. در صورتی که با اینترنت دسترسی ندارید گزینهی No را انتخاب کنید. در صورت انتخاب گزینهی Yes در هنگام نصب بستههای درخواستی دبیان ابتدا آنها را از اینترنت دانلود و سپس شروع به نصب ميکند. 99 شکل ١٩ 4

١٦ در صورتی که در مرحله ی قبل گزینه ی Yes را انتخاب کرده باشید در این مرحله باید کشور استفاده از سرویس دهنده های اینترنتی حاوی بسته ها را انتخاب کنید)شکل ٢٠ 4 (. برای رفتن به مرحله ی بعد روی دکمه ی Continue کلیک کنید. شکل ٢٠ 4 ١٧ در این مرحله از پیکربندی نصب بستهها باید نام وبگاه سرویسدهندهی اینترنتی را انتخابکنید )شکل ٢١ 4 (. این نشانی اینترنتی را بعدا هم ميتوانید تغییر دهید. برای رفتن به مرحلهی بعد روی دکمهی Continue کلیک کنید. شکل ٢١ 4 100

١٨ این مرحله ادامهی پیکربندی نصب بستههاست و به شما اجازه ميدهد که یک HTTP Proxy را برای دانلود بستهها وارد کنید )شکل ٢٢ 4 (. اگر به اندازهی کافی با این مبحث آشنایی ندارید این کادر را بدون پرکردن رها کنید. با کلیک روی دکمهی Continue وارد مرحلهی بعد شوید. شکل ٢٢ 4 ١٩ این مرحله به نوعی مشارکت در تعیین محبوبیت بسته های نرم افزاری است )شکل ٢٣ 4 (. با انتخاب گزینه ی Yes به توسعه دهندگان لینوکس دبیان کمک خواهید کرد که آمار بسته هایی که بیشترین کاربرد را در بین کاربران دارند تهیه کنند. در صورتی که عالقه ای به مشارکت در این طرح ندارید گزینه ی No را انتخاب کنید. روی گزینه ی Continue کلیک کنید تا وارد مرحله ی بعد شوید. 101 شکل ٢٣ 4

٢٠ در این مرحلهیک دستهبندی کلی از بستهها پیشنهاد ميشود )شکل ٢٤ 4 (. برای انتخاب هر گروه بستهها کافی است آن را عالمتدار کنید. بهعنوان مثال desktop envaironment محیط گرافیکی را نصب ميکند. در صورتی که به سایر بستهها نیازی ندارید آنها را انتخاب نکنید. توصیه ميکنیم مانند شکل گزینهی اول و آخر را عالمتدار و روی دکمهی Continue کلیک کنید تا وارد مرحلهی بعد شوید. شکل ٢٤ 4 ٢١ لینوکس دبیان برای راه اندازی باید برنامه ی راه انداز GRUB را روی بخش راه انداز دیسک سخت کپی کند )شکل ٢٥ 4 (. برای راهاندازی معمولی Yes را انتخاب کنید. هماکنون نصب GRUB روی رایانهی شما شروع ميشود. شکل ٢٥ 4 102

٢٢ در صورتی که همه ی مراحل قبل را با موفقیت انجام داده باشید برنامه ی نصب با نمایش صفحه ی پایانی مانند شکل ٢٦ 4 از شما مي خواهد که لوح فشرده ی نصب را از درایو مربوطه خارج و رایانه ( یا ماشین مجازی ) را از نو راه اندازی کنید. شکل ٢٦ 4 103

خالصهی فصل سیستمهای عامل با کد منبع باز و بهویژه لینوکس به جهت قابلیتهایی که دارند روز به روز بیشتر مورد توجه قرار ميگیرند. سیستمعامل لینوکس نسبت به سایر سیستمهای عامل سیستمینوپا تلقی ميشود و دارای توزیعهای مختلفی است. توزیع فدورا و دبیان لینوکس را ميتوان از توزیعهای پرطرفدار این سیستمعامل دانست. اخیرا توزیعهای شبدیکس و پارسیکس لینوکس به منظور حمایت از زبان فارسی عرضه شدهاند. این سیستمعامل به جهت امنیت و آزاد بودن دسترسی به کد آن مانند یونیکس است. در ایجاد این دو سیستمعامل ساختار الیهای هسته و پوسته رعایت شده است. دو روش متداول برای کار با لینوکس وجود دارد: الف( اجرای لینوکس از روی لوح فشردهی زنده ب( اجرای لینوکس بعد از نصب اجرای لینوکس از روی لوح فشردهی زنده نیازی به نصب ندارد. با این لوح ميتوان رایانه را راهاندازی کرد. در این صورت نسخهای از لینوکس به حافظهی اصلی بارگذاری ميشود. توجه به اینکه بسیاری از کاربران مایل هستند لینوکس را در کنار سیستمعامل ویندوز استفاده کنند در این فصل نصب سیستمعامل لینوکس در کنار سیستمعامل ویندوز و همچنین با استفاده از ماشین مجازی شرح داده شد. نرم افزارهای ماشین مجازی نرم افزارهایی هستند که به ما این امکان را ميدهند که یک سیستمعامل کامل را که میهمان نامیده ميشود در سیستمعامل اصلی )میزبان( نصب کنیم. نرمافزارهای مختلفی برای اجرای ماشین مجازی وجود دارد که از آن جمله ميتوان به Vmware محصول شرکت Vmware اشاره کرد. نصب لینوکس دبیان ساده است و مراحل نصب آن در این فصل بررسی شد. 104

خودآزمایی 1 چه ویژگیهایی در سیستمعامل لینوکس موجب محبوبیت آن در بین کاربران شده است ٢ منظور از توزیع در سیستمعامل لینوکس چیست به چند مورد از توزیعهای لینوکس اشاره کنید. ٣ سیستمعامل لینوکس چند نوع واسط کاربر دارد ٤ منظور از لوح فشردهی زندهی لینوکس چیست چه تفاوتی بین استفاده از سیستمعامل ویندوز با لوح فشردهی زنده و استفاده از نسخهی نصب شده وجود دارد ٥ منظور از راهاندازي دوگانه چيست مزيت راهاندازي دوگانه چيست ٦ منظور از ماشین مجازی چیست چند نمونه از نرمافزارهای ماشین مجازی را نام ببرید. ٧ به نظر شما نصب لینوکس روی ماشین مجازی چه مزایایی به همراه دارد ٨ کدامیک از جمالت زیر درست و کدامیک یک نادرست است جمالت نادرست را اصالح کنید. الف( برای نصب دوگانهی لینوکس در کنار سیستمعامل ویندوز حتما باید از ماشین مجازی کمک گرفت. ب( برای نصب لینوکس دبیان حداقل به 20 گیگابایت فضای دیسک سخت نیاز داریم. ج( در هنگام نصب لینوکس دبیان باید یک کلمهی رمز برای کاربر ریشه تعیین کنیم. د( لوح فشردهی زنده یکی از توزیعهای لینوکس است. ه( آخرین نسخهی لینوکس دبیان در حال حاضر 5 است. 105